Perlembagaan Negeri Brunei 1959 merupakan dokumen penting yang menandakan permulaan era pemerintahan moden di bawah sistem Melayu Islam Beraja. Dirangka bagi memperkemas struktur kerajaan dan memisahkan kuasa pemerintahan antara Sultan, rakyat dan penasihat luar, dokumen ini menjadi asas kepada kestabilan Brunei hingga ke hari ini.
Kandungan
Apa yang ramai tidak tahu ialah, tiga tokoh terkemuka yang berasal dari negeri Perak, Malaysia, telah memainkan peranan yang sangat penting dalam proses pembentukan Perlembagaan Brunei 1959. Mereka bukan sekadar hadir sebagai pemerhati atau pemantau semata-mata, tetapi dilantik secara rasmi sebagai penasihat utama kepada Sultan Brunei dalam urusan penggubalan dokumen perundangan tertinggi negara itu. Peranan mereka melibatkan penyediaan nasihat teknikal dan undang-undang, penyertaan dalam rundingan antarabangsa, dan penghasilan draf perlembagaan yang kelak menjadi asas kepada sistem pemerintahan moden Brunei sehingga ke hari ini.
Siapakah Tiga Tokoh Perak Itu?
1. Dato Panglima Bukit Gantang Haji Abdul Wahab bin Dato’ Muda Abdul Aziz
Tokoh yang berasal dari Bukit Gantang, Perak ini, iaitu Allahyarham Dato Panglima Bukit Gantang Haji Abdul Wahab bin Dato’ Muda Abdul Aziz, merupakan seorang penasihat undang-undang yang amat dihormati dalam kalangan pemimpin Melayu ketika itu. Beliau dikenali bukan sahaja kerana kepakaran dalam bidang perundangan, tetapi juga kerana integriti dan komitmennya terhadap kedaulatan institusi Melayu. Pada awal tahun 1959, Sultan Brunei, Sultan Omar Ali Saifuddien III, secara peribadi telah mengutus beliau ke London untuk mewakili Brunei dalam rundingan penting berkaitan penggubalan Perlembagaan baharu negara itu. Tindakan ini membuktikan kepercayaan tinggi Sultan Brunei terhadap kebijaksanaan dan pengalaman tokoh dari Perak ini dalam hal ehwal perlembagaan dan tadbir urus negeri Melayu.
Dalam rundingan rasmi bersama kerajaan British yang berlangsung di London, Allahyarham Dato Abdul Wahab menyertai delegasi Sultan sebagai penasihat undang-undang utama. Peranan beliau sangat penting dalam memastikan suara dan aspirasi Kesultanan Brunei dilindungi dalam draf akhir perlembagaan yang akan menentukan masa depan negara itu. Setelah kembali ke Tanah Melayu pada 9 April 1959, beliau meneruskan tugas beratnya untuk menyediakan draf akhir perlembagaan berdasarkan hasil rundingan tersebut. Namun, ketika proses itu hampir selesai, beliau telah meninggal dunia secara mengejut, meninggalkan satu kekosongan besar dalam kalangan tokoh undang-undang Melayu yang disegani.
Pemergian beliau mendapat perhatian serius bukan sahaja di Perak, malah di Brunei Darussalam. Sultan Omar Ali Saifuddien III telah menyampaikan ucapan takziah secara rasmi kepada keluarga Allahyarham, suatu tindakan yang jarang diberikan kepada tokoh luar negara, sekaligus menunjukkan betapa besar jasa dan penghormatan yang diberikan kepada beliau. Di negeri asalnya, Sultan Perak telah menitahkan agar jenazah beliau dikebumikan dengan penuh adat istiadat dan penghormatan negeri, sebagai tanda penghargaan tertinggi terhadap sumbangan Allahyarham kepada dunia Melayu dan perjuangan kedaulatan negara-negara Islam di rantau ini. Kisah beliau wajar dikenang sebagai satu contoh keunggulan tokoh Perak di pentas sejarah Nusantara.
2. Dato’ Kurnia Jasa Tan Sri Dato’ Osman bin Talib
Dato’ Kurnia Jasa Tan Sri Dato’ Osman bin Talib, anak kelahiran Gopeng, Perak, merupakan seorang tokoh cemerlang dalam bidang pentadbiran awam dan kewangan yang diiktiraf pada peringkat kebangsaan. Beliau dikenali sebagai individu berpengaruh yang terlibat dalam pembentukan struktur ekonomi negara sewaktu era awal kemerdekaan Tanah Melayu. Pada masa itu, beliau memegang jawatan penting sebagai Timbalan Pengerusi Lembaga Pusat Elektrik Malaya, dan dalam masa yang sama turut menyumbang dalam pembangunan dasar kewangan melalui perkhidmatannya di Bank Negara Tanah Melayu. Pengalaman dan kepakaran beliau dalam pengurusan dan dasar ekonomi menjadikannya antara tokoh utama dalam kalangan pentadbir Melayu ketika itu.
Peranan beliau dalam sejarah Brunei turut tercatat apabila beliau dilantik untuk membantu proses penggubalan Perlembagaan Brunei pada tahun 1959, bersama beberapa tokoh lain dari Tanah Melayu. Walaupun beliau bukan tokoh undang-undang, sumbangannya dalam aspek pentadbiran dan susunan struktur kerajaan memberi impak besar terhadap bentuk perlembagaan yang digubal. Ini membuktikan bahawa kepakaran teknokrat Melayu dari luar Brunei turut diiktiraf dalam membina asas sistem pemerintahan moden negara itu. Sebagai tanda penghargaan terhadap jasa dan sumbangan besarnya, Sultan Omar Ali Saifuddien III telah menganugerahkan beliau gelaran kehormat “Setia Mahkota” sempena ulang tahun keputeraan baginda, satu pengiktirafan tinggi dari kerajaan Brunei.
Meskipun nama beliau tidak sering disebut dalam wacana sejarah arus perdana, jasa Dato’ Osman bin Talib kekal terpahat dalam catatan sejarah hubungan dua hala antara Tanah Melayu dan Brunei. Penglibatan beliau dalam penggubalan Perlembagaan Brunei bukan sahaja menunjukkan pengiktirafan terhadap kebolehan tokoh Melayu dari Perak, malah menjadi bukti bahawa kerjasama serantau antara negara-negara Melayu telah lama wujud sebelum pembentukan ASEAN. Kisah beliau merupakan satu lagi contoh bagaimana anak Perak telah menyumbang secara signifikan kepada pembinaan negara-negara di rantau ini, dan wajar diberi tempat sewajarnya dalam lipatan sejarah Nusantara.
3. Tun Mohamed Suffian Hashim
Tun Mohamed Suffian bin Mohamed Hashim dilahirkan pada tahun 1917 di Kota Lama Kiri, Kuala Kangsar, Perak sebuah daerah yang terkenal dengan tradisi keilmuan dan institusi Kesultanan yang berakar kuat dalam sejarah Tanah Melayu. Sejak awal, beliau menunjukkan kecemerlangan dalam bidang akademik dan hukum. Beliau melanjutkan pelajaran dalam bidang undang-undang di University of Cambridge dan kemudian menjadi antara tokoh perundangan paling dihormati dalam sejarah Malaysia. Kerjaya cemerlang beliau dalam bidang kehakiman mencapai kemuncaknya apabila beliau dilantik sebagai Ketua Hakim Negara Malaysia, menjadikan namanya sinonim dengan integriti dan kebijaksanaan dalam sistem keadilan negara.
Pada tahun 1959, ketika Brunei sedang dalam proses membina asas sistem pemerintahan moden, Tun Suffian ketika itu memegang jawatan sebagai Peguam Agong Malaya, telah diminta oleh Sultan Omar Ali Saifuddien III untuk membantu dalam penyediaan Perlembagaan Brunei. Sebagai seorang pakar dalam bidang undang-undang perlembagaan, beliau memberi sumbangan dalam aspek teknikal, struktur perundangan dan prinsip keadilan yang menjadi teras kepada dokumen perundangan tertinggi Brunei. Peranan beliau adalah penting dalam memastikan keseimbangan antara kuasa mutlak Raja dan kepentingan rakyat, sejajar dengan prinsip Melayu Islam Beraja yang menjadi dasar utama negara tersebut.
Atas sumbangan dan kepakaran beliau, Sultan Brunei telah menganugerahkan beliau gelaran kehormat sebagai tanda penghargaan terhadap jasa beliau yang besar dalam proses pembentukan perlembagaan. Pengiktirafan ini menjadikan Tun Mohamed Suffian Hashim antara tokoh Perak yang bukan sahaja disanjung di Malaysia, tetapi juga di peringkat serantau sebagai arkitek pemikiran undang-undang Melayu. Sumbangan beliau dalam sejarah pemerintahan Brunei adalah bukti bahawa pemikiran perundangan dari Tanah Melayu turut membentuk landskap politik negara jiran yang berkongsi akar budaya dan sistem Kesultanan.
Pengiktirafan Dari Sultan Brunei
Ketiga-tiga tokoh ini telah menerima pengiktirafan langsung daripada Sultan Omar Ali Saifuddien III, Sultan Brunei yang terkenal dengan visi kepimpinan dan keprihatinannya terhadap pembangunan institusi pemerintahan negara. Baginda secara terbuka mengakui jasa besar yang telah disumbangkan oleh ketiga-tiga anak Perak ini dalam proses membentuk struktur pemerintahan moden Brunei melalui Perlembagaan 1959. Pengiktirafan ini bukan sekadar simbolik, tetapi mencerminkan hubungan yang erat dan penuh penghormatan antara pemimpin Brunei dan tokoh-tokoh Melayu dari Tanah Melayu.
Dua daripada mereka Dato Osman bin Talib dan Tun Mohamed Suffian Hashim telah dianugerahkan gelaran kehormat tertinggi negara Brunei, iaitu gelaran “Setia Mahkota”, sebagai tanda penghargaan atas sumbangan mereka dalam aspek pentadbiran dan undang-undang. Anugerah ini disampaikan sempena sambutan ulang tahun keputeraan Sultan, menandakan betapa pentingnya peranan mereka dalam landskap politik Brunei ketika itu. Bagi Allahyarham Dato Panglima Bukit Gantang Abdul Wahab pula, walaupun tidak sempat menyelesaikan tugasnya akibat pemergian mengejut, baginda tetap menzahirkan penghormatan tertinggi melalui ucapan takziah rasmi serta pengiktirafan simbolik daripada institusi diraja Brunei dan Perak.
Keseluruhan peristiwa ini membuktikan bahawa Sultan Brunei meletakkan kepercayaan yang tinggi terhadap kepakaran tokoh-tokoh dari negeri Perak, bukan sahaja dalam bidang perundangan tetapi juga dalam hal ehwal pentadbiran dan pembinaan institusi negara. Ia juga mencerminkan penghargaan terhadap semangat serumpun yang telah lama terjalin antara Brunei dan Tanah Melayu, dan bagaimana kerjasama rentas sempadan ini telah membuahkan hasil yang signifikan dalam sejarah pemerintahan di rantau ini.
Bukti Sejarah yang Sahih
Keratan-keratan akhbar lama menjadi bukti sahih yang menyokong penglibatan ketiga-tiga tokoh Perak ini dalam proses penggubalan Perlembagaan Brunei 1959. Dokumen-dokumen arkib ini bukan sahaja menzahirkan nama mereka secara rasmi, malah turut merakamkan bentuk pengiktirafan dan penghormatan yang diberikan oleh pihak Istana Brunei kepada mereka.
Antara keratan yang penting termasuklah laporan tentang penganugerahan gelaran kehormat “Setia Mahkota” kepada Dato Osman bin Talib dan Tun Mohamed Suffian Hashim oleh Sultan Brunei. Penganugerahan ini dilaporkan secara rasmi dalam akhbar tempatan sempena sambutan ulang tahun keputeraan Sultan Omar Ali Saifuddien III, membuktikan bahawa jasa mereka bukan sekadar sokongan teknikal biasa, tetapi diiktiraf sebagai sumbangan besar terhadap pembentukan sistem pemerintahan negara.
Selain itu, terdapat juga laporan penuh berkenaan pemergian mengejut Allahyarham Dato Panglima Bukit Gantang Abdul Wahab bin Abdul Aziz yang ketika itu sedang menyiapkan draf akhir perlembagaan. Akhbar-akhbar dari tahun 1959 merakamkan ucapan takziah rasmi daripada Sultan Brunei serta reaksi dukacita dari Sultan Perak yang menitahkan agar Allahyarham dikebumikan dengan penghormatan negeri. Semua ini mengukuhkan fakta bahawa ketiga-tiga tokoh ini bukan sekadar terlibat, tetapi memainkan peranan signifikan dalam sejarah pemerintahan Brunei.
Segala maklumat, dokumen dan keratan akhbar yang telah ditemui ini merupakan bukti kukuh dan tidak dapat disangkal bahawa tiga tokoh berasal dari negeri Perak telah memainkan peranan yang sangat penting dalam pembentukan Perlembagaan Brunei 1959. Mereka bukan sahaja hadir sebagai penasihat, malah secara langsung membantu dalam membina asas pemerintahan moden sebuah negara berdaulat yang masih mengamalkan sistem monarki hingga hari ini.
Peranan mereka, walaupun besar dan penuh makna, masih belum mendapat pendedahan sewajarnya dalam buku teks sejarah arus perdana, baik di Malaysia mahupun di Brunei. Nama-nama seperti Tun Mohamed Suffian, Dato Panglima Bukit Gantang dan Dato Osman Talib jarang disebut dalam konteks hubungan diplomatik dan pembangunan institusi kerajaan serantau, walaupun jasa mereka membentuk sejarah yang masih relevan hingga kini.
Inilah sebabnya mengapa sejarah seperti ini perlu digali semula dan dikongsi kepada generasi baharu, agar mereka tahu bahawa tokoh-tokoh dari negeri seperti Perak telah menyumbang bukan sahaja kepada tanah air mereka sendiri, tetapi juga kepada kestabilan dan kemajuan negara serumpun di rantau Nusantara.
Rujukan:
- Berita Harian, 17 April 1959, Halaman 3
- Berita Harian, 23 April 1959, Halaman 3
- Berita Harian, 26 September 1959, Halaman 2
