Toh Pasir Panjang bin Tun Kelalang merupakan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa yang pertama dalam Sistem Pemerintahan Melayu Kinta yang pada ketika itu masih belum wujud lagi Sistem Pemerintahan Monarki Kesultanan Melayu Perak yang lengkap. Toh Senongsa Seri Nara Wangsa merupakan satu jawatan yang wujud pada akhir kurun ke 15 bagi pembesar yang memerintah di kawasan sekitar Ulu Kinta dan pusat pemerintahannya adalah di Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh.
Gelaran Toh Senongsa Seri Nara Wangsa ini kemudian diserap ke dalam Sistem Monarki Kesultanan Melayu Perak sebagai Orang Besar 16 pada tahun kira-kira 1670 setelah berlakunya perkahwinan antara dua keluarga pemerintah utama melayu di Kinta iaitu Toh Puan Intan, anak perempuan kepada Toh Senongsa Seri Nara Wangsa ke 4, Toh Nyior Manis (Keturunan Pemerintah Melayu Kinta Pertama, Tun Kelalang) dengan Toh Tambak, anak lelaki kepada Maharaja Kinta Toh Chendang (Keturunan Sultan Perak ke II, Sultan Mansur Shah I).
Hasil daripada perkahwinan ini mewujudkan gelaran baru yang dinamakan Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja manakala jawatan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa kekal seperti biasa walaubagaimanapun peranan dan fungsinya berubah menjadi Kapit kepada Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja yang mana kawasan pentadbiran bagi Toh Senongsa Seri Nara Wangsa adalah di Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh disamping membantu Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja memerintah Kinta secara keseluruhannya. Kelaziman anak sulung akan memegang gelaran Orang Besar 8, Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja manakala adindanya akan memegang jawatan Orang Besar 16, Toh Senongsa Seri Nara Wangsa.
Untuk gelaran Toh Senongsa Seri Nara Wangsa hanya boleh dipegang oleh keturunan Panglima Kinta Pasak Kepayang berikutan ianya memiliki kriteria tambahan iaitu perlu memiliki darah Tun Kelalang bin Tun Saban Balik yang merupakan Pemerintah Melayu Kinta Pertama dan membuka Kampung Kepayang pada tahun 1528.
Toh Senongsa Seri Nara Wangsa yang terakhir adalah merupakan Toh Itam Dewi bin Panglima Kinta ke 5, Toh Ngah Abdul Ghaffar. Penglibatan beliau bersama adindanya Dato Maharaja Lela ke 6, Pandak Lam dan kekandanya iaitu Panglima Kinta ke 7, Toh Ngah Abdul Jaafar (Ngah Jabor) dalam pembunuhan JWW Birch menyebabkan beliau dibuang negeri ke Skudai, Johor bersama Sultan Perak yang ke 25, Sultan Ismail Mu’abidin Riayat Shah. Adindanya dihukum gantung sampai mati manakala kekandanya dipenjara selama 10 tahun (1877-1887) di Singapura oleh British.
Beliau dan kekandanya berhubungkait dengan Dato Maharaja Lela Pandak Lam melalui hubungan ibu yang sama iaitu Anjang Neh tetapi berbeza ayah. Ayah kepada Toh Senongsa Seri Nara Wangsa Itam Dewi dan Panglima Kinta Ngah Jabor adalah Dato Panglima Kinta ke 5, Toh Ngah Abdul Ghaffar (Ngah Gapor) manakala ayah kepada Dato Maharaja Lela Pandak Lam adalah Dato Maharaja Lela ke 5 Tok Maulud.
Menurut pandangan Burns P.L. dalam Perak Enquiry Papers, menyatakan bahawa Toh Senongsa Seri Nara Wangsa Itam Dewi, Dato Panglima Kinta Ngah Jabor, Dato Sagor Ngah Kamdin dan Dato Maharaja Lela Pandak Lam adalah penyokong kuat kepada Sultan Ismail sebagai Sultan Perak manakala Laksamana Mohamad Amin bermusuh dengan Sultan Ismail walaubagaimanapun Laksamana Mohamad Amin masih menyatakan sokongan kepada Sultan Ismail sebagai Sultan Perak.
Berikutan keterlibatan ketiga-tiga beradik ini dalam Perang Perak 1875 menyebabkan jawatan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa dimansuhkan dalam Sistem Monarki Kesultanan Melayu oleh British yang ketika itu memerintah Perak. Begitu juga dengan gelaran Dato Maharaja Lela sehingga kini juga tidak lagi wujud dalam Sistem Monarki Kesultanan Melayu Perak.
Bagi jawatan Panglima Kinta pula, tiada lagi berlaku penggiliran dalam memegang jawatan ini antara Keturunan Panglima Kinta Pasak Paloh dan Keturunan Panglima Pasak Kepayang (dimana Panglima Kinta Ngah Jabor merupakan Panglima Kinta Pasak Kepayang yang Terakhir). Kini jawatan ini terus kekal dipegang oleh Keturunan Panglima Kinta Pasak Paloh.
Toh Senongsa Seri Nara Wangsa Itam Dewi telah kembali ke Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh setelah dibuang negeri ke Skudai, Johor bersama Sultan Ismail Mu’abidin Riayat Shah dan terus mendiami kampung ini sehingga ke akhir hayatnya. Makam beliau terletak berhampiran Sungai Kinta di dalam kawasan Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh.
Makam ini telah dipindahkan ke lokasi baru iaitu ke kawasan Tanah Perkuburan Islam, Surau Al-Taufiqiah, Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh. Berdasarkan cerita tetua masyarakat, pemindahan makam ini dilakukan oleh empat individu. Setelah pemindahan berjaya, keempat-empat individu tersebut telah meninggal dunia secara misteri dipercayai memiliki hubungkait dengan proses pemindahan makam ini walaubagaimanapun tidak dapat dipastikan kesahihan cerita ini.
Rujukan / Sumber :
- “Salasilah Keturunan Panglima Kinta Seri Amar Bangsa Di Raja dan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa”, susunan Tuan Haji Fazil Shuhaimi Talib terbitan Persatuan Keluarga Kulop Kinta (PK3).
- “Titles and Ceremonial Traditions of the Royalty and Nobility of the State of Perak, Malaysia”, tulisan Dr. Adib Vincent Tung terbitan Perak Academy.
- “Kenali Kampung Kepayang”, arahan Mukriz Mahader terbitan Astro AWANI.
- “Papers on Malay Subjects”, tulisan R.J. Wilkinson.
- “Pasir Salak, Pusat Gerakan Menentang British di Perak”, tulisan Abdullah Zakaria Ghazali.
- “Particulars on the Royal Family and Chiefs in Perak”, Arkib Negara Malaysia, ANM 3003/0008160.
